Το κάστρο του Πλαταμώνα πριν 210 χρόνια

Η παλαιότερη γνωστή απεικόνιση του Κάστρου του Πλαταμώνα!

Είδε το φως της δημοσιότητας πριν 210 χρόνια, το 1813!

Είναι ένα χαρακτικό έργο-χαλκογραφία- της LetitiaByrne.

Έχει διαστάσεις 22,5 Χ 18 εκατοστά, συμπεριλαμβανομένου του τίτλου.

Έχει διατηρηθεί σε πάρα πολύ καλή κατάσταση, παρά τη φυσιολογική φθορά του χρόνου και την χρήση πλέον των δύο αιώνων.

Συνόδευε την έκδοση των ταξιδιωτικών εντυπώσεων του Edward Daniel Clarke.

Το χαρακτικό βασίστηκε σε ένα σχέδιο του περιηγητή που φιλοτεχνήθηκε στη διάρκεια των ταξιδιών του, περίπου 10 χρόνια νωρίτερα. Είναι άγνωστο όμως αν το αρχικό αυτό σχέδιο έχει κάπου διασωθεί.

Στην εικόνα λοιπόν -κι από προσωπική ΙΣ- απεικονίζεται ένα από τα λιγοστά υπάρχοντα χαρακτικά του είδους.

Δείχνει το κάστρο του Πλαταμώνα όπως το προσέγγιζαν οι ταξιδιώτες της εποχής από τη νότια πλευρά.

Το κάστρο δεσπόζει της εικόνας.

Φαίνεται ξεκάθαρα το τείχος, ο εσωτερικός πύργος του.

Εξέχουν των τειχών ένας μιναρές και το καμπαναριό (;) μιας εκκλησίας.

Δυό άτομα που κρατούν λόγχες και ένα ακόμη κοντά τους, σε καθιστική θέση. Φαίνονται σαν να παρατηρούν ή επιτηρούν την περιοχή.

Στη θάλασσα ένα μικρό ιστιοφόρο αρμενίζει.

Πιο χαμηλά, στην περιοχή του Πλαταμώνα φαίνεται να είχε κάποια έλη ή βαλτώδεις εκτάσεις όπου βόσκουν αγελάδες. Ωστόσο στην απεικόνιση δεν φαίνεται ούτε ένα κτίσμα.

Διακρίνονται οι κορυφές του Ολύμπου που ορθώνονται πίσω και αριστερά του κάστρου.

Η χαράκτρια

Η LetitiaByrne (1779-1849), έμαθε τη χαρακτική τέχνη από τον πατέρα της. Παρουσίασε δημόσια έργα της που απεικόνιζαν τοπία, στην Ακαδημία τεχνών, σε ηλικία μόλις 20 χρόνων και καθιερώθηκε. Φιλοτέχνησε και διακόσμησε στη συνέχεια με τα έργα της μια σειρά σημαντικές εκδόσεις στην Μ. Βρετανία.

Ο διάσημος περιηγητής

Τα ταξίδια του περιηγητή Edward Daniel Clarke (1769-1822) διήρκησαν πολλά χρόνια.

Από το 1792 έως το 1803.

Με την επιστροφή του στη Μ. Βρετανία φρόντισε να εκδώσει σε οκτώ τόμους τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις και παρατηρήσεις. Η 8-τομη αυτή έκδοση (Travels in Various Countries of Europe, Asia and Africa /Greece, Egypt and the Holy Land), είναι αξιοζήλευτη για την συστηματική και ακριβή περιγραφή όσων είδε και γνώρισε ο Clarke. Εκτιμήθηκε ιδιαίτερα κι απέδωσε -πράγμα σπάνιο για την εποχή- ένα σημαντικό ποσό ως αμοιβή στο συγγραφέα.

Δυστυχώς η παρουσία του και η περιήγησή του Clarke στον ελλαδικό χώρο συνοδεύτηκαν με μια σειρά αρνητικές επιπτώσεις που αφορούν την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Το 1801 λχ, ο Clarke και ο βοηθός του John Marten Cripps, κατάφεραν κι έλαβαν μια άδεια από την τουρκική διοίκηση των Αθηνών. Η άδεια τους έδινε δικαίωμα να αφαιρέσουν -κι αφαίρεσαν βίαια- το άγάλμα της θεάς Δήμητρας που βρισκόταν στην Ελευσίνα.

Το εν λόγω άγαλμα είχε ενσωματωθεί στις τοπικές ορθόδοξες λατρευτικές παραδόσεις και έφερε την ονομασία «Αγία Δήμητρα».

Οι κάτοικοι της περιοχής προσεύχονταν στο άγαλμα της Δήμητρας ως «Αγία Δήμητρα», προστάτιδα της γεωργίας!!!

Φυσικό ήταν να υπάρξουν αντιδράσεις.

Η αφαίρεση και μεταφορά του αγάλματος στην Αγγλία έγινε με την επιστασία του Ιταλού καλλιτέχνη Giovanni Battista Lusieri που ήταν βοηθός του Έλγιν...

Ελληνικές πηγές γνωρίζοντας ανεπιτυχείς προσπάθειες άλλων ταξιδιωτών και πρεσβευτών να αποκτήσουν το άγαλμα ισχυρίζονται πως ο Clarke δωροδόκησε τις τουρκικές αρχές για να αποκτήσει την άδεια.

Ο Clarke αφαίρεσε επίσης κι άλλα «μάρμαρα» από την Ελλάδα, όπως ένα άγαλμα του Πάνα, μια φιγούρα του Έρωτα, μια κωμική μάσκα, διάφορα ανάγλυφα και επιτύμβιες στήλες. Επιστρέφοντας στη Μ. Βρετανία τα δώρισε στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και αργότερα η συλλογή του μεταφέρθηκε αργότερα στο Μουσείο Fitzwilliam στο Cambridge.

Ως σήμερα δεν είναι γνωστή κάποια ενέργεια από την ελληνική πολιτεία για να επιστραφούν στην Ελλάδα τα αντικείμενα της συλλογής του Clarke.

Ανδρέας Μπούκας