Ναός του Υπερβορείου Απόλλωνα!

... «ΜΝΑΜΑ ΤΩΝ ΟΥΛΥΜΠΙΑ ΚΑΛΛΙΣΤΟΝ ΑΘΛΩΝ ΔΑΜΟΝ ΥΠΕΡΒΟΡΕΩΝ ΠΕΙΣΑΣ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΘΕΡΑΠΟΝΤΑ»...

Πίνδαρος, Είδος γ,

(PINDARI CARMINA GRAECE, UPSALIAE, 1796)

Κρυμμένος καλά, κάπου στα απέραντα δάση του ευρωπαϊκού Βορρά. Ο ναός βρίσκεται στη Σουηδία, περίπου 150 χιλιόμετρα βόρεια της Στοκχόλμης. Σ' ένα μικρό χωριό – Söderfors λέγεται- με περ. 1500 κατοίκους, όπου η τύχη μιας άλλης εποχής νωρίς το «προίκισε» με μια βιομηχανία επεξεργασίας σιδήρου κι ευδαιμονία. Στην τοπική κοινωνία του χωριού διακρίθηκαν ορισμένα άτομα που είχαν νέες ιδέες για την εποχή τους όπως κι αισθήματα κι ενδιαφέροντα για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Η ιδέα της κατασκευής του ναού

Στην περιοχή είχαν εγκατασταθεί αρχικά μετανάστες από τη Βαλονία (περιοχή του σημερινού Βελγίου). Σ' αυτούς οφείλεται η άνθιση της μεταλλοβιομηχανίας της Σουηδίας από τον 17ο αιώνα ως σήμερα. Έθεσαν, με τη γνώση και την πείρα που είχαν, τις βάσεις για την εξόρυξη και επεξεργασία μετάλλων σε περιοχές της Σουηδικής ενδοχώρας.

Μερικές δεκαετίες μετά την άφιξη αυτών των μεταναστών η περιοχή χαρακτηρίζονταν από μια πρωτόγνωρη ευημερία.

Ο τότε ο ιδιοκτήτης της μεταλλουργικής βιομηχανίας, Adolf Ulric Grill, αποφάσισε να υλοποιήσει την ιδέα δημιουργίας ενός φυσικού πάρκου (αποκαλούμενου Αγγλικού τύπου) και μέσα σ' αυτό ν' αναγείρει ένα αρχαίο ελληνικό ναό. Στα νεανικά του χρόνια είχε ταξιδέψει εκτός Σκανδιναβίας και είχε επηρεαστεί από φιλοσοφικά ρεύματα και τις ιδέες του διαφωτισμού.

Τα ενδιαφέροντά του ήταν ποικίλα. Έτσι ήταν μ.α. από τους πρώτους που συστηματικά ενδιαφέρθηκε να καταγράψει την πανίδα της χώρας, συλλέγοντας ταριχευμένα ζώα για την δημιουργία ενός τοπικού μουσείου. Μια συλλογή που δωρήθηκε αργότερα και απετέλεσε τη βάση των εκθεμάτων του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Στοκχόλμη.

Αφορμή για την υλοποίηση των ιδεών του στάθηκε μια περίοδος με κακές σοδειές για τους αγρότες των γύρω περιοχών. Ο Adolf Ulric Grill τους προσέφερε τότε δουλειά με αμοιβή –επιβίωση ουσιαστικά- για τη δημιουργία του πάρκου που είχε φανταστεί. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1790 και ολοκληρώθηκαν σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα.

Ο Adolf Ulric Grill δεν χάρηκε ιδιαίτερα «τους καρπούς» του έργου του μια και το 1797 πέθανε.

Η κατασκευή του ναού

Ο ναός άρχισε να κατασκευάζεται το 1795 και εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο του1797.

Η αρχική κατασκευή του ήταν ξύλινη.

Ο αρχιτέκτονας του αρχικού ναού δεν είναι γνωστός με βεβαιότητα αν και πιθανολογείται πως σχεδιαστής του ήταν ο Louis Jean Desprez.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1803-4, ο ναός επισκευάστηκε κι επανασχεδιάστηκε από τον Gustaf af Sillén. Οι ξύλινοι κίονες ανακατασκευάστηκαν κι αντικαταστάθηκαν με πλίνθινους (από τούβλα), επιχρίστηκαν και βάφτηκαν. Στην κατάσταση αυτή έχει διατηρηθεί ως σήμερα.

- Το ύφος του ναού είναι διπτέρου, δωρικού ρυθμού.

- Είναι απλός κι απέριττος.

- Δεν διαθέτει ζωφόρο.

- Η δομή του είναι χωρίς παραστάδες και σηκό.

- Είναι σχετικά επιμήκης, με 6 κίονες στο πλάτος και 8 κίονες στο μήκος (συναρθμούμενους).

-Ο προσανατολισμός του είναι από το Νότο προς το Βορρά με την κύρια είσοδό του να βρίσκεται στην νότια πλευρά.

- Η ξύλινη σκεπή του προσομοιάζει τις στέγες αρχαίων ναών με τις σχετικές διακομίσεις και την ανάλογη μορφή.

- Εσωτερικά διαθέτει ένα ευρύτερο χώρο που επιτρέπει την παρουσία (συνάθροιση) μιας ομάδας, μερικών δεκάδων ανθρώπων.

- Η οροφή του ναού είναι θολωτή στο κύριο χώρο του -στο μέσο του ναού-κι επίπεδη προς τις πλευρές. Γενικά διακοσμείται από απλά σχέδια, τόσο γεωμετρικά όσο κι ένός συγκεκριμένου τύπου λουλουδιού.

Φυσικά δεν διαθέτει την μεγαλοπρέπεια των μαρμάρινων ελληνικών ναών αλλά μας προϊδεάζει γι' αυτούς κι αντικατοπτρίζει το ενδιαφέρον για την αρχαιότητα των ανθρώπων της εποχής που κατασκευάστηκε.

Ναός αφιερωμένος στον Υπερβόρειο Απόλλωνα

Ακριβής αντιστοιχία με κάποιο ναό της αρχαιότητας δεν φαίνεται να υπάρχει.

Οι γενικές αναφορές που συνοπτικά τον περιγράφουν, τον θέλουν να κατασκευάστηκε με πρότυπο το Θησείο (ναό του Ηφαίστου) στην Αθήνα.

Φαίνεται όμως πως οι αναφορές αυτές είναι αρκετά αβάσιμες.

Οι διαστάσεις, οι αναλογίες, ο προσανατολισμός του ναού κι άλλα στοιχεία δεν συντρέχουν ώστε να υποστηρίξουν την άποψη αυτή.

Αν λάβουμε όμως υπόψη τις παρακάτω παρατηρήσεις τότε μάλλον πρόκειται για ένα ναό αφιερωμένο στον Απόλλωνα τον Υπερβόρειο ή που αποσκοπούσε να συνδέσει δοξασίες για τον Απόλλωνα και τους Υπερβόρειους. Δοξασίες που η αρχαιοελληνική γραμματεία διέσωσε την ηχώ τους κι έφτασαν ωςτην εποχή μας.

Έτσι παρατηρούμε πως:

•Την εποχή της κατασκευής του ναού ήταν ευρύτατα διαδεδομένες θεωρίες Σουηδών διανοούμενων κι επιστημόνων (μ.α. των Johannes Bureus, Georg Stiernhielm και Olof Rudbeck) που χαρακτήριζαν τη Σκανδιναβία ως κοιτίδα των Ελλήνων, ταύτιζαν τη Σκανδιναβία με τις «Υπερβόρειες χώρες» των αρχαίων ή και τοποθετούσαν ένα ναό του Απόλλωνα κάπου στο ύψος της παλιάς πόλης Ουψάλα. Ο Απόλλωνας -όχι δίχως λόγο-ταυτιζόταν με τον φωτεινό, καλό, νεαρό κι ωραίο στην όψη θεό Balder των Σκανδιναβών. Βέβαια οι θεωρίες αυτές απορρίφθηκαν αργότερα ως φαντασιώσεις αλλά τότε ήταν πιστευτές.

• Μόλις μερικές δεκαετίες πριν την κατασκευή του ναού είχε «ανακαλυφθεί» ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγαλείας (Αρκαδία). Ο ναός αυτός έχει προσανατολισμό από το Βορρά προς το Νότο. Ο πολύ ασυνήθιστος προσανατολισμός του (Β-Ν) -για τα αρχαιοελληνικά δεδομένα- έχει αποδοθεί στη σχέση του Απόλλωνα με τις «Υπερβόρειες χώρες».

• Ο προσανατολισμός του ναού στο Söderfors είναι από το Νότο προς το Βορρά (ή καλύτερα με κλίση ΝΔ – ΒΑ). Ωστόσο οι πλευρές εισόδου/εξόδου στο ναού (με τους έξι κίονες) είναι συμμετρικές και κάθε πλευρά μπορεί να θεωρηθεί ως κύρια είσοδος. Παρουσιάζει λοιπόν ομοιότητα και αντιστοιχία με τον προσανατολισμό του ναού του Επικουρίου Απόλλωνα.

• Το 1796 εκδόθηκε στην Ουψάλα το σύνολο του ποιητικού έργου του Πινδάρου που μ.α. στον τρίτο του Ολυμπιακό ύμνο αναφέρεται στον Απόλλωνα και τους Υπερβόρειους (βλ. απόσπασμα στην αρχή του κειμένου).

•Τα εγκαίνια του ναού έγιναν τη μέρα του θερινού ηλιοστασίου του 1797.

Το θερινό ηλιοστάσιο συνδέεται με τη λατρεία του ήλιου από τους κατοίκους του βορρά στην αρχαιότητα. Μια παράδοση που έμμεσα συνεχίζεται ως τις μέρες μας.

• Ο μήνας «Εκατομβαιών» ήταν ο μήνας του αττικού ημερολογίου που ακολουθούσε το θερινό Ηλιοστάσιο (23 Ιουνίου- 23Ιουλίου) και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα όπως και η γιορτή «Εκατόμβαια» γινόταν προς τιμή του θεού.

Ο Απόλλωνας ως Φοίβος (φωτεινός) των αρχαίων ήταν ο θεός του φωτός και που συχνά ταυτιζόταν με τον Ήλιο.

•Ο χώρος του ναού χρησιμοποιήθηκε αρχικά για μουσικές εκδηλώσεις.

O Απόλλωνας ήταν ο θεός της μουσικής.

Όλα τα παραπάνω συντρέχουν και οδηγούν στο συμπέρασμα πως ο ναός αυτός ήταν πρωτίστως αφιερωμένος στον Απόλλωνα και μάλιστα τον Υπερβόρειο.

Ο ναός σήμερα

Ο ναός δεν είναι ευρύτερα γνωστός στη Σουηδία.

Φυσικά είναι σχεδόν άγνωστος στα μέλη της ελληνικής παροικίας της Σουηδίας, με εξαίρεση ίσως κάποιους παλαιότερους.

Αν δεν αναζητηθεί ειδικά, δεν πρόκειται κανείς να βρει εύκολα πληροφορίες γι' αυτόν. Ακόμη και προσεγγίζοντας την περιοχή δεν υπάρχει κάποια ένδειξη ή ιδιαίτερη πινακίδα για την ύπαρξη αυτού του ναού.

Ο ανύποπτος επισκέπτης τον διακρίνει ξαφνικά πίσω από τη βλάστηση του «εγγλέζικου» πάρκου...

Η ξαφνική θέα ενός αρχαιοελληνικού ναού μέσα στο δάσος (πάρκο), φαντάζει οπτασία, κάτι εξωπραγματικό και συνάμα εξωτικό! Απροσδόκητο, «τρελό» και ταυτόχρονα καταπληκτικό.

Προσδίδει στην περιοχή και στο πάρκο ένα πολύ ιδιόμορφο κι εντυπωσιακό χαρακτήρα.

Η παρουσία αυτού του ελληνικού ναού στο πάρκο, καλλιεργεί το συναίσθημα της γαλήνης και της ηρεμίας στη διάθεση του μοναχικού επισκέπτη. Διαφορετικά συναισθήματα προκαλούνται όμως στους επισκέπτες στη διάρκεια εορταστικών και μουσικών εκδηλώσεων που διοργανώνονται στο χώρο με πρωτοβουλία τοπικών πολιτιστικών συλλόγων.

Δεν λείπουν φυσικά και οι βανδαλισμοί σ' αυτόν το εκτεθειμένο κι αφύλακτο ναό. Πριν περίπου ένα χρόνο οι κίονες του ναού ψεκάστηκαν με χρώμα προκαλώντας την αγανάκτηση των κατοίκων της περιοχής που φροντίζουν την πολιτιστική τους κληρονομιά.

Στο Söderfors συνεχίζονται και στις μέρες μας γιορτές που σχετίζονται με την προχριστιανική λατρεία του ήλιου, κυρίως τη μέρα του θερινού ηλιοστασίου (σε πολύ μικρότερη κλίμακα τη μέρα που συνδέεται με το χειμερινό). Απ' το ναό ξεκινά η παραδοσιακή πομπή για τη μεταφορά και το στήσιμο του «στύλου του μεσοκαλόκαιρου». Ο στύλος αυτός έχει σχήμα σταυρού και είναι περιτυλιγμένος με φυλλοφόρα κλαδιά, ανθισμένα λουλούδια και δύο στεφάνια.

Κι έτσι η νοερή σχέση του ναού με τον Υπερβόρειο Απόλλωνα παραμένει ισχυρή.

Ανδρέας Μπούκας