Λείβηθρα! Γνωστά πάνω από 100 χρόνια.

Στην ομίχλη τη προϊστορίας και στο ασαφές ιστορικά γενεαλογικό δέντρο των Ελλήνων χάνεται η παράδοση για τον Ορφέα, τη Θράκη, την Πιερία και τα Λείβηθρα. Αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι προϊστορικά η Θράκη εκτείνονταν από το Όλυμπο ως και την Προποντίδα. Παράλληλα αρχαίοι και νέοι συγγραφείς διαφωνούν για τη σχέση των Ελλήνων και Θρακών. Άλλοι θέλουν τους Θράκες προέλληνες -Πελασγούς και με όλες τις επί μέρους πελασγικές φυλές- προπάτορες των Ελλήνων ενώ άλλοι αποστασιοποιούνται απ' αυτούς υποστηρίζοντας την παρθενογένεση των Ελλήνων.

Σ' αυτό το σημείωμα όμως δεν πρόκειται να ασχοληθώ με το απώτερο παρελθόν του ελληνισμού αλλά με μια διαμάχη για το τοπωνύμιο «Λευτοκαρυδιά» ή καλύτερα τη γνωστή μας Λεπτοκαρυά, πριν περίπου 100 χρόνια.

Αφορμή στάθηκε μια πληροφορία που άντλησα για την ιστορία των αρχαίων Λειβήθρων, την αδιαμφισβήτητη πατρίδα του Ορφέα. Ούτε λίγο ούτε πολύ διάβασα πως τα Λείβηθρα τα «ανακάλυψε» η αρχαιολογική σκαπάνη μόλις μεταπολεμικά, το 1954.

Μα είναι δυνατόν; αναρωτήθηκα.

Μόνο τις αμέτρητες ιστορίες για παλιά ευρήματα στην περιοχή να αφουγκραζόταν οι αρχές, θα γνώριζαν πως σε συγκεκριμένες τοποθεσίες κάποιες αρχαίες πολιτείες κρυβόταν ανάμεσα στις κοίτες των χειμάρρων του Ολύμπου.

Ακόμη αν πρόσεχαν λιγάκι τα τοπωνύμια θέσεων που μεταχειριζόταν οι κάτοικοι της περιοχής ως πρόσφατα, που πρόδιδαν μια μοναδική σχέση τους με το «μύθο» του Ορφέα, θα εντόπιζαν πολύ νωρίς, με ακρίβεια και δίχως GPS, τον αρχαιολογικό χώρο των Λειβήθρων. Ανέτρεξα ακόμη και σε δυσδιάκριτους παλιούς χάρτες, συχνά βασισμένους σε φιλολογικά στοιχεία και όχι σε άμεση γνώση της περιοχής και του χώρου του ορεινού όγκου του Ολύμπου.

Ώσπου θυμήθηκα ένα παλιό, μικρό, χαριτωμένο αλλά ξεχασμένο βιβλίο του Σωτήρη Σκίπη που κατά λάθος είχα βρει κάποτε στα αζήτητα ενός παλαιοβιβλιοπωλείου. Σ' αυτό υπάρχει ένα άρθρο του, γραμμένο στις 21-3-1914, όπου ο Σωτήρης Σκίπης θίγει το θέμα της αρχαιολαγνείας που επικράτησε αμέσως μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την προσπάθεια αλλαγής τοπωνυμίων από την κεντρική εξουσία. Ίσως το άρθρο αυτό στάθηκε αφορμή να κρατήσει η Λεπτοκαρυά το όνομά της, ίσως γι' αυτό ξεχάστηκαν τα Λείβηθρα για πάνω από 40 χρόνια.

Όπως και να 'χουν τα πράγματα, στο άρθρο του ο Σ. Σκίπης αναφέρεται σε μια κρατική ειδική επιτροπή η οποία τοποθέτησε και ταυτοποίησε τα Λείβηθρα με τη Λεπτοκαρυά (Λευτοκαρυδιά την αναφέρει), σίγουρα με στοιχεία που προηγήθηκαν της απελευθέρωσης.

Παραθέτω εδώ το ξεχασμένο αυτό άρθρο, με κύριο στόχο να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον σε μια συζήτηση για το διαχρονικό ελληνικό πολιτισμό και την παράδοση αποδεχόμενοι την κληρονομιά που άφησε σε μας τόσο το απώτερο όσο και το πρόσφατο παρελθόν και να αναρωτηθούμε τι αξιόλογο θα αφήσει το παρόν για το μέλλον.

Χαρακτηριστικά άλλωστε τα λόγια του Ελευθέριου Βενιζέλου που παραθέτει ο συγγραφέας κάτω από τον τίτλο του βιβλίου "Μικροίπερίπατοι": Έτσι κι' εμείς θα γίνουμε πρόγονοι.

Ανδρέας Μπούκας

(Λεπτοκαρυά προς Λείβηθρα ,20-4-2010)

ΥΓ: Το εν λόγω βιβλίο του Σ. Σκίπη εκδόθηκε στο Παρίσι το 1918 και όχι στην Αθήνα...

Σωτήρη Σκίπη:

"ΤΟΠΩΝΥΜΙΕΣ

Γενικά θαλάσσωμα έγινε φαίνεται πάλι στις τοπωνυμίες που έδωσεν η ειδική, για το σκοπό αυτόν, επιτροπή στη Μακεδονία.

Είνε περίεργο πράγμα πως μερικοί άνθρωποι αισθάνονται τους εαυτούς των τόσο δυνατούς, ώστε να περιφρονούν κάποιους νόμους της ζωής και στη θέση τους να επιβάλουν τους δικούς των. Γιατί τι άλλο φανερώνει, όταν οι άνθρωποι αυτοί μ' ένα λεξικό στο χέρι πηγαίνουν κι αλλάζουν μια ζωντανή ονομασία ενός Μακεδονικού χωριού κι από Λευτοκαρυδιά το βαφτίζουν Λείβηθρον.

Στο θεό σας, ποιός από σας εννοεί τι θα πεί η λέξη Λείβηθρον; Είταν, δικαιολογείται και λέει η ειδική επιτροπή, η πατρίδα του Ορφέα κι η κατοικία των Λειβηθρίδων Μουσών, και βρισκόταν ακριβώς εκεί που είνε σήμερα η Λευτοκαρυδιά. Αλλά ο ισχυρισμός αυτός δεν είνε καθόλου αρκετός. Οι Λειβηθρίδες ανήκουν στη μυθολογία ενώ η Λευτοκαρυδιά ανήκει στη ζωή, στην πραγματικότητα. Θάχει την ιστορία της ίσως τη νέα. Δε θα δόθηκε βέβαια στο βρόντο αυτό το όνομα από τον ελληνικό λαό κι ο ελληνικός λαός είνε σοφώτερος από κάθε ειδική επιτροπή σχολαστικών, οι οποίοι βλέπουν όλη τη ζωή μέσα από τη σκόνη των βιβλιοθηκών τους.

Η ειδική επιτροπή παρενόησε την αποστολή της και το έργο της. Δεν την κατάρτισαν για να γίνει στρεβλώτρια της ζωής, μα για να της υποβοηθήσει την εκδήλωση και να την εξωραΐσει. Θαρρώ πως είχε μπροστά της αρκετό έδαφος να δράσει. Είχε τα ονόματα τα ξενικά και βάρβαρα κι είχεν ίσως και κάποια ρωμέϊκα κακοπρόφερτα, αντικαλλαισθητικά. Εκείνα μόνο χρωστούσε ν' αλλάξει. Αλλά πως; Όχι βέβαια λεξιθηρεύοντας, μα ζωγραφίζοντας, αντιγράφοντας τη ζωή.

Θάπρεπε δηλαδή κάθε όνομα χωριού, πόλης, ποταμού, βουνού, λόφου που ήθελε ν' αλλάξει, να το μελετήσει από κοντά, να γυρέψει να βρεί αν υπάρχει καμμιά παράδοσή του, κανένα παραμύθι του, κανένα τραγούδι του στο στόμα του λαού που ζεί εκεί γύρω του. Μέσα σ' αυτά εξάπαντος θάβρισκε το κατάλληλο, το ζωντανό, το νεοελληνικό όνομα. Μα αν δεν υπάρχει παράδοση, παραμύθι ή τραγούδι, τότε τα μέλη της επιτροπής, έπρεπε να κοιτάξουν τη φύση κι εκείνη πάλι θα τους οδηγούσε στο εύρημά τους. Αλλά να την κοιτάξουν σαν ποιητές και σα ζωγράφοι, να ιδούν την τοποθεσία του, το σχήμα του, το χρώμα του, τη γραμμή του κι απ' αυτά να εμπνευστούν -μάλιστα να εμπνευστούν - ν' αλλάξουν το ξενικό ή κακοπρόφερτο όνομα. Όμως κι αυτό το μέσο αν δεν τους βοηθούσε ακόμα, υπήρχε κι ένα άλλο. Να ψάξουν να βρουν την ονομασία ενός γεγονότος δεμένου με το μέρος που πρόκειται να μεταβαφτιστεί, ενός ναού, μιάς εκκλησίας, ενός δρόμου και αν είταν όμορφη να τη γενικοποιήσουν, να τη δώσουν σε ολόκληρο το μέρος, το χωριό, την πόλη, την επαρχία.

Ας υποθέσουμε πως ένα χωριό λέγεται Ιστίπ κι είνε περιτριγυρισμένο από ωραίες μυγδαλιές. Αν δεν βρεθεί άλλο όνομα ελληνικό σχετιζόμενο με την ιστορία του -τη νέα βέβαια - την παράδοσή του, την τοποθεσία του, ας το βγάλουν Μυγδαλοχώρι.

***

Μα θα μου πήτε, η επιτροπή αυτή έτσι που έγινεν είταν κατάλληλη για τέτοια δουλειά; Όχι βέβαια, χίλιες φορές όχι! Τέτοιες επιτροπές έγιναν και άλλοτε για ν' αλλάξουν τα βάρβαρα ονόματα των Θεσσαλικών χωριών. Επειδή όμως ευρήκαν ονόματα ίσως παρόμοια με το Λείβηθρόν τους, ο λαός εξακολουθεί να λέει ως σήμερα: Τούρναβος,Τατάρ, Μπαϊσλάρ, Τουπουσλάρ, Καζακλάρ και άπειρα άλλα παρόμοια προς μεγάλη ντροπή, προς αίσχος του ελληνικού πολιτισμού. Αλλά υπάρχει παρόμοιος πολιτισμός;

Γι' αυτούς τους σοβαρότατους λόγους, νομίζω, πως η επιτροπή αυτή έπρεπε ν' αποτελεστεί, πρώτ' απ' όλα από ποιητές, συγγραφείς, καλλιτέχνες, δημιουργούς και τελευταία από αρχαιολόγους και αρχαιομανείς. Γιατί πρέπει να εννοηθεί μια για πάντα πως η ονομασία ενός χωριού, μιας πόλης είνε ολόκληρο ποίημα, ολόκληρο καλλιτέχνημα, που μόνο ποιητές και καλλιτέχνες μπορούν να τη συνθέσουν.

Ίσως φανούν παράξενες, σε μερικούς, αυτές οι σκέψεις μου· κι όμως είνε απλούστατες και γνωστές σε όλο τον κόσμο που δε διευθύνεται διανοητικά από πέντε ή δέκα σχολαστικούς, οι οποίοι περιφρονούν τη ζωή και τα δικαιώματά της και στρέφουν νοσταλγικοί πρός τα νεκροταφεία.

Κι αν λάβει κανείς υπ' όψη του την αλλαγή της Λεφτοκαρυδιάς σε Λείβηθρον, το οποίο στο λαό θα θυμίζει κάποιες άλλες μούσες, πολύ λιγώτερο ποιητικές από τις Λειβηθρίδες της ειδικής επιτροπής, φαντάζεται κανείς τα όργια που έγιναν στις άλλες μετονομασίες.

Δυστυχισμένη Μακεδονία! Τα βάσανά σου, φαίνεται, πως δεν τελείωσαν ακόμα. Τους κομιταντζήδες σου τους αντικατάστησαν άλλοι διανοητικοί κομιταντζήδες. Εκείνοι σου έσφαζαν ως χτές τα παιδιά σου κι αυτοί σου σκοτώνουν τώρα την ομορφιά σου και την ιστορία σου.

21-3-1914"

σσ: Πρώτη δημοσίευση 21/3/2014